Zamek w Ćmielowie

rzed 1388 rokiem zamek wraz ze wsią Sczmelow został sprzedany przez podkomorzego dobrzyńskiego Mikołaja i jego brata podczaszego Marcina za 6000 grzywien podkomorzemu krakowskiemu Gniewoszowi. Poświadcza to dokument podpisany właśnie w 1388 roku przez królową Jadwigę. Kolejnym znanym właścicielem posiadłości był w 1415 roku Dersław de Sczmelow.

W ostatniej ćwierci XV wieku zamek znalazł się w rękach rodu Szydłowieckich. W 1493 roku zmarł radomski kasztelan Stanisław Szydłowiecki, a będący jego własnością Ćmielów przeszedł w spadku na Jakuba. Był on podskarbim królewskim i starostą łęczyckim. W 1505 roku Ćmielów otrzymał z jego inicjatywy prawa miejskie magdeburskie obejmując teren wsi przyzamkowej oraz sąsiedniego Szydłowa.

W 1509 roku włości ćmielowskie dostają się w posiadanie Mikołaja, a kolejny właściciel Krzysztof Szydłowiecki w latach 1519-1530 wykorzystując miejsce dotychczasowego zamku wzniósł od podstaw nową renesansową budowlę, której ruiny istnieją do dziś.

Zamek składał się z dwóch członów. Na wysepce stawu człon główny tworzyły dwa równoległe budynki połączone od północy budynkiem kaplicy a od południa murem kurtynowym. Na brzegu stawu od strony południowej wzniesiono budynki przedzamcza, które otaczało dziedziniec. Pierwotnie przedzamcze miało prawdopodobnie co najmniej trzy skrzydła i dziedziniec mógł być otwarty tylko od strony stawu. Wjazd 

Pozostałości zespołu bramnego na zdjęciu z okresu międzywojennego

na podzamcze prowadził przez trzykondygnacyjną masywną wieżę bramną.

Kolejnymi właścicielami Ćmielowa byli w drugiej połowie XVI wieku Tarnowscy, potem Ostrogscy, którzy wyrównali brzegi stawu do kształtu prostokąta i otoczyli czworobocznym obwodem fortyfikacji bastionowych, wielkim błędem jednak było pozostawienie podzamcza nieosłoniętego wałem ziemnym.

W czasie wojen szwedzkich w połowie XVII wieku zamek prawdopodobnie bez większego wysiłku zdobyli najeźdźcy, a opuszczając go zapewne dokonali znacznych zniszczeń. W drugiej połowie XVII wieku zamek znalazł się w rękach Wiśniowieckich. Największych zniszczeń doznał zamek w początku XVIII wieku, były one na tyle poważne, że XIX-wieczny ?Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego? opisuje to jako ?zniesienie zamku?. Po Wiśniowieckich zamek przeszedł na własność Sanguszków, a w 1753 roku ? Małachowskich. Odnowili oni w 1773 roku kaplicę na wyspie, jednak zamek w 1800 roku definitywnie przestał spełniać funkcje mieszkalne. Zabudowania przedzamcza wykorzystano do adaptacji na browar. W czasie drugiej wojny światowej Niemcy wykorzystali 

Widok od wschodu, fot. ZeroJeden, X 2004

wieżę bramną na wojskowy szpital.

Dziś pozostały jedynie resztki budynków zamkowych na wyspie, znacznej wysokości mury mieszczące niegdyś kaplicę. Lepiej zachowane jest przedzamcze, mury wieży bramnej zachowane są w całości, a dostawione do niej budynki ? do wysokości jednej kondygnacji bez dachu.